Domain Driven Design (DDD) Nedir ve Nasıl Uygulanır?

Domain Driven Design’ın Temel Kavramları: Ubiquitous Language ve Bounded Context

Domain Driven Design (DDD), karmaşık yazılım projelerini yönetilebilir hale getirmek için geliştirilen, iş süreçlerini ve iş mantığını yazılımın merkezine yerleştiren bir yazılım geliştirme yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın kalbinde iki temel kavram yer alır: Ubiquitous Language (herkes tarafından ortak kullanılan dil) ve Bounded Context (sınırlı bağlam).

Peki bu iki kavram neden bu kadar önemlidir? Yazılım projelerinde sıkça karşılaşılan sorunlardan biri, geliştiriciler ile iş birimi arasında anlam kopukluğudur. Ubiquitous Language, bu sorunu ortadan kaldırmak için herkesin aynı dili konuşmasını sağlar. Örneğin; bir e-ticaret projesinde “sipariş durumu” (order status) terimi farklı ekiplerde farklı şekilde yorumlanıyorsa, bu durum ciddi hata ve gecikmelere neden olabilir. DDD, tüm ekiplerin bu terimi aynı şekilde anlaması gerektiğini vurgular.

Bounded Context ise sistemdeki farklı kavramların yalnızca kendi bağlamları içinde geçerli olmasını sağlar. Örneğin, “kullanıcı” kavramı bir ödeme sisteminde farklı, bir içerik yönetim sisteminde farklı anlamlar taşıyabilir. DDD, bu ayrımları netleştirerek her bağlamın kendi dilini ve kurallarını oluşturmasına izin verir. Bu yapı, yazılımın modüler olmasını sağlar ve hem bakım maliyetlerini azaltır hem de geliştirme süreçlerini hızlandırır.

DDD Uygulamasında Katmanlı Mimari: Entity, Value Object, Aggregate

Domain Driven Design uygularken iş mantığını yazılım mimarisine doğru şekilde yerleştirmek kritik öneme sahiptir. Bu bağlamda DDD, yazılımı katmanlı mimari ile yapılandırmayı önerir. Bu mimarinin temel bileşenleri şunlardır: Entity (Varlık), Value Object (Değer Nesnesi) ve Aggregate (Küme).

Entity, kimliği olan ve zamanla değişebilen nesnelerdir. Örneğin; bir “Müşteri” entity’si, adı veya adresi değişse de sistemdeki kimliği (örneğin müşteri numarası) sabit kalır. Bu yönüyle Entity’ler, iş dünyasındaki benzersiz nesneleri temsil eder.

Value Object ise kimlik taşımaz, yalnızca değeriyle var olan ve değiştirilemez nesnelerdir. Örneğin; bir “Adres” bilgisi, kimlik taşımaz, sadece veri kümesidir. Adres değişirse nesne yenisiyle değiştirilir. Bu yapılar, yazılımda daha az hata yapılmasına yardımcı olur çünkü değerler değiştirilemez.

Aggregate, Entity ve Value Object’lerin bir araya gelerek oluşturduğu ve dış dünyaya tek bir giriş noktası sunan yapıdır. Örneğin; bir “Sipariş” aggregate’ı, içerisinde sipariş kalemleri (Value Object) ve müşteri bilgileri (Entity) barındırabilir. Aggregate, verinin bütünlüğünü sağlamakla sorumludur.

Bu yapıların doğru şekilde modellenmesi, sistemin sürdürülebilirliğini ve genişletilebilirliğini büyük oranda artırır. Özellikle büyük ölçekli projelerde, aggregate sınırlarının net şekilde belirlenmesi, kodun karmaşıklaşmasını engeller.

DDD Sürecinde Stratejik Tasarım: Subdomain’ler ve Context Map

Domain Driven Design sadece kod yazma değil, stratejik planlama işidir. Bu kapsamda subdomain’lerin tanımlanması ve bunların arasındaki ilişkilerin netleştirilmesi gerekir. İş alanları farklı alt bölümlere ayrılarak her biri için özel çözümler geliştirilir.

Bir subdomain, sistemin iş süreçlerinden biri olabilir. Örneğin; bir e-ticaret platformunda “Ödeme”, “Sipariş Yönetimi”, “Envanter” gibi her biri farklı sorumluluğa sahip subdomain’ler bulunabilir. Bu ayrım sayesinde, her subdomain kendine özel tasarlanabilir ve birindeki değişiklik diğerlerini etkilemez.

Bu süreçte Context Map adı verilen bir araç kullanılır. Context Map, farklı bounded context’lerin nasıl iletişim kurduğunu ve hangi entegrasyon yöntemlerinin kullanıldığını açıkça gösterir. Örneğin; iki context birbirine veri sağlıyorsa bu “Shared Kernel” ya da “Customer-Supplier” gibi stratejik kalıplarla ifade edilir.

Peki, neden bu kadar detaylı bir ayrıştırmaya ihtiyaç var? Çünkü yazılım sistemleri zamanla büyür, karmaşıklaşır ve değişiklik yapmak zorlaşır. DDD’nin sunduğu stratejik tasarım araçları, büyümeyi yönetilebilir kılar. Ayrıca bu yapı, ekiplerin daha bağımsız çalışmasına olanak tanır; her ekip kendi bounded context’ine odaklanabilir.

Domain Driven Design’ın Uygulama Adımları ve Başarı İçin Öneriler

Peki, Domain Driven Design nasıl uygulanır? İşte bu sorunun yanıtı, birçok proje için başarının anahtarıdır. DDD’yi etkili şekilde uygulamak için adım adım bir süreç izlenmelidir.

1. Alan Uzmanlarıyla İş Birliği: Yazılım ekipleri, iş süreçlerini en iyi bilen kişilerle (domain expert) birlikte çalışmalıdır. Bu kişiler, iş kurallarını ve süreçleri netleştirecek ve geliştiricilere rehberlik edecektir.

2. Ubiquitous Language Oluşturulması: Tüm ekipler, tek bir dili konuşmalı ve bu dil hem belgelerde hem kodda kullanılmalıdır. Bu ortak dil, yanlış anlaşılmaları minimize eder.

3. Boundaries ve Context’lerin Belirlenmesi: Her subdomain için ayrı bounded context oluşturulmalı, bu context’ler arasındaki ilişkiler netleştirilmelidir.

4. Domain Modellerinin Tasarımı: Entity, Value Object ve Aggregate yapıları dikkatlice modellenmelidir. Bu modelleme sırasında Tactical DDD desenlerinden faydalanılabilir.

5. Sürekli Gözden Geçirme ve Evrim: DDD statik bir süreç değildir. İş süreçleri değiştikçe domain modeli de evrilmelidir. Agile yöntemlerle birlikte uygulandığında bu süreç daha sağlıklı işler.

Başarı için öneriler arasında en önemlisi, DDD’nin sadece bir yazılım yaklaşımı değil, aynı zamanda bir düşünce biçimi olduğunu kavramaktır. DDD, karmaşık iş süreçlerinin yazılıma en doğru şekilde yansıtılmasını sağlar. Ancak bu sürecin başarılı olabilmesi için hem teknik hem stratejik düzeyde ciddi emek verilmelidir.

Unutulmamalıdır ki; DDD uygulamak, sadece “doğru kod” yazmakla ilgili değil, aynı zamanda “doğru problemi doğru şekilde anlamak” ile de ilgilidir.